Απο το Οχαιο ως την Αριζονα και απο την Αριζονα ως την Καλιφορνια, οι Σπιλμπεργκ ηταν συχνα η μοναδικη οικογενεια Εβραιων στη γειτονια. "Θυμαμαι να νιωθω παρεισακτος και πολυ φορες με τραμπουκιζαν και γυριζα στο σπιτι με σπασμενη μυτη και μεσα στα αιματα οταν ημουνα μικρος" δηλωνει σε συνεντευξη του, ο Στιβεν Σπιλμπεργκ στη New York Times στις 12 Δεκεμβριου του 1993. Η οικογενεια του εχει αμεση σχεση με το ολοκαυτωμα μιας και στενεις συγγενεις του πεθαναν στην Πολωνια και την Ουκρανια κατα την διαρκεια του 2ου παγκοσμιου πολεμου.
Αρκετα χρονια αργοτερα, το 1993 στην ηλικια των 46, ο Σπιλμπεργκ σκηνοθετει την πιο προσωπικη του ταινια, την Λιστα του Σιντλερ.
Η ταινια πραγματευεται τη ζωη του Οσκαρ Σιντλερ (Λιαμ Νισον) ενος Γερμανου επιχειρηματια ο οποιος εσωσε την ζωη περισσοτερο απο χιλιους Πολωνους Εβραιους απο το Ολοκαυτωμα κατα τη διαρκεια του 2ου παγκοσμιου πολεμου παρεχοντας τους εργασια στα εργοστασια του. Παραλληλα παρακολουθουμε τις ζωες των Ιτζακ Στερν (Μπεν Κινγκσλευ) Εβραιου λογιστη του Σιντλερ και του Αμον Γκοεθ (Ρειφ Φαινς) αξιωματικου των Ες Ες ο οποιος διεύθυνε το Plaszow, ενα στρατοπεδο συγκεντρωσης στη Κρακοβια στη Πολωνια οπου και διαδραματιζεται και το μεγαλυτερο μερος της ταινιας.
O Λιαμ Νισον στον ρολο Οσκαρ Σινλτερ
Tον Οκτωβρη του 1980 ο Αυστραλος συγγραφεας Τομας Κενελυ μπηκε σε ενα καταστημα ρουχων στη Ροντεο Ντραιβ οπου γνωρισε τον Λεοπολντ Πειτζ, ιδιοκτητη του καταστηματος. Οταν ο Πειτζ τον αναγνωρισε αρχισε να του διηγειται πως αυτος και η γυναικα τoυ γλιτωσανε το ολοκαυτωμα χαρη στον Οσκαρ Σιντλερ, ιδιοκητη ενος Ναζιστικου Εργοστασιου κατα την διαρκεια του Δευτερου Παγκοσμιου πολεμου.
O Πειτζ εδωσε στον Κενελυ αντιγραφο υλικου που σχετιζοταν με το Σιντλερ το οποιο περιειχε απο φωτογραφικο υλικο, καταθεσεις μεχρι την λιστα των ονοματων αλλα και πολλα αλλα τα οποια οδηγησαν τον Κενελυ στη συγγραφη του βιβλιου "H λιστα του Σιντλερ" (Schindler's Ark) το 1982.
O Toμας Κενελυ συγγραφεας της Λιστας του Σιντλερ
Τα δικαιωματα της ιστοριας του Πειτζ ειχαν αρχικα αγοραστει απο την MGM την δεκαετια του '60 με σκοπο μια ταινια σε ντοκιμαντεριστικο υφος με περιεχομενο κυριως συνεντευξεις απο τους Εβραιους του Σινλτερ που ζουσαν στο Λος Αντζελες και ακομα και τον ιδιο τον Σιντλερ. Την παραγωγη ειχε αναλαβει ο Μαρβιν Γκος του οποιου η γυναικα ειχε ζησει παρομοια εμπειρια με τον Πειτζ, ενω το σεναριο θα ηταν δουλεια του Χαουαρντ Κοτς, σεναριογραφου του "Καζαμπλανκα". Το προτζεκτ ακυρωθηκε για αγνωστους λογους και δεν γυριστηκε ποτε.
To 1982 o προεδρος της Universal Σιντ Σειμπεργκ, εδωσε στον Σπιλμπεργκ το βιβλιο και του προτεινε να το σκηνοθετησει. Ο Σπιλμπεργκ μελετωντας το βιβλιο αποφασισε πως λογο της βαρυτητας του θεματος ητανε ενα προτζεκτ το οποιο θα το γυριζε καποια στιγμη μεσα στην επομενη δεκαετια γιατι για την ωρα δεν ένιωθε ετοιμος,.
O Στιβεν Σπιλμπεργκ (δεξια), καθοδηγει τον Μπεν Κινγκσλευ (αριστερα)
στα γυρισματα της Λιστας του Σιντλερ
Η ανησυχια του Σπιλμπεργκ ηταν μεγαλη οσον αφορα το αν θα μπορουσε να φερει εις περας μια ταινια ωριμη για το ολοκαυτωμα και αυτο ηταν κατι που τον ωθησε αρχικα να ψαξει αλλους σκηνοθετες για να αναλαβουν το εργο.
Αρχικα στον Ρομαν Πολανσκι ο οποιος επεζησε του ολοκαυτωματος ενω η μητερα πεθανε στο Αουσβιτς. Ο Πολανσκι απεριψε την ταινια λεγοντας πως μελλοντικα, οταν θαναι ο ιδιος ετοιμος θα κανει την δικη του ταινια γυρω απο το ολοκαυτωμα, πραγμα που καταφερε το 2002 με τον Πιανιστα. Στη συνεχεια προσφερε την ταινια στον Σιντλευ Πολακ ο οποιος την απεριψε και αυτος. Στη συνεχεια την προτεινε στον Μαρτιν Σκορτσεζε ο οποιος την δεχτηκε και ενω η παραγωγη ηταν ετοιμη να ξεκινησει ο Σπιλμπεργκ ενιωσε πως εχανε την καλυτερη ευκαιρια του να κανει την πιο προσωπικη του ταινια, κατι που αναγκασε τον Σκορτσεζε να εγκαταλειψει το προτζεκτ. Ως ενδειξη καλης θελησης προσφερε στον Σκορτσεζε την ευκαιρια να σκηνοθετησει το "Ακρωτηρι του φοβου" (Cape fear) remake της ομώνυμης ταινιας του 1962, κατι που δεχτηκε μετα χαρας.
Ο Σπιλμπεργκ πηρε τελικα την αποφαση να κανει την Λιστα του Σιντλερ σε μια ταραγμενη περιοδο οπου οι αρνητες του ολοκαυτωματος λαμβανονταν σοβαρα υποψην απο τα μιντια. Ο Νεο-Ναζισμος βρισκοτανε σε ανθηση ιδιως μετα την πτωση του τειχους του Βερολινου. Ανησυχουσε οτι οι ανθρωποι αρχισαν παλι να αποδεχονται αυτα τα κυματα που ξεσπουσαν και γινονταν σιγα σιγα ανεκτα οπως συνεβαινε και πισω στη δεκαετια του '30.
Το 1983 ο Σπιλμπεργκ προσελαβε τον Κενελυ για να γραψει το σεναριο για την ταινια το οποιο ηταν κατώτερο των προσδοκιων του, πραγμα που τον οδηγησε στο να προσλαβει στη θεση του τον Κερτ Λουντκε, σεναριογραφο του "Περα απο την Αφρικη" (Out of Africa).
Την περιοδο που ο Σκορτσεζε ειχε αναλαβει την σκηνοθεσια της ταινιας, ειχε αναθεσει το σεναριο στον Στιβεν Ζαιλιαν, του οποιου την εκδοση ο Σπιλμπεργκ βρηκε και την καταλληλοτερη με αποτελεσμα αφου ζητησε καποιες αλλαγες οταν ξαναπηρε την σκηνοθεσια στα χερια του, να ειναι και η τελικη.
Ο νεαρης τοτε ηλικιας Καμιλ Κραβιεκ στον ρολο του Ολεκ Ροσνερ
κρυβεται στο εσωτερικο μιας εξωτερικης τουαλετας για να
γλιτωσει το παιδομαζωμα απο τους αξιωματικους
των SS σε ενα στρατοπαιδο συγκεντρωσης
Εντυπωσιασμενος ο Σπιλμπεργκ απο την ερμηνεια του Λιαμ Νισον στη θεατρικη παρασταση "Αννα Κριστι" στο Μπροντγουει του ζητησε να περασει απο οντισιον για τον ρολο του Οσκαρ Σιντλερ. Ενδιαφερον για τον ρολο ειχαν δειξει επισης αρκετοι σπουδαιοι ηθοποιοι της εποχης οπως ο Κεβιν Κοστνερ και ο Μελ Γκιμπσον (καλο ε?). Παρολα αυτα ο Σπιλμπεργκ επελεξε τον Νισον γιατι οπως ειχε δηλωσει και ο ιδiος ητανε καποιος αγνωστος ηθοποιος στο ευρυ κοινο και δεν θα επισκιαζε τον ρολο η προσωπικοτητα του. Ηθελε οπως ελεγε και ο ιδιος να βλεπουν τον Σιντλερ και οχι καποιον επώνυμο ηθοποιο να ερμηνευει εναν ακομα ρολο.
Μοναδικη επιλογη για τον ρολο του Αμον Γκοεθ ηταν ο Ρειφ Φαινς. Ο Σπιλμπεργκ ειχε δηλωσει εκπληκτος απο την ερμηνεια του Φαινς στα 'Ανεμοδαρμενα Υψη". Η ερμηνεια του στην οντισιον ηταν κατα τον Σπιλμπεργκ η πιο ανατριχιαστικη που ειχε βιωσει σαν σκηνοθετης απο ηθοποιο. Ο Φαινς για τον ρολο του Γκοεθ εβαλε 13 κιλα. Εξυψωθηκε για την ερμηνεια του απο κοινο και κριτικους ως ενα απο τα σκοτεινοτερα και τρομακτικοτερα πορτραιτα "ψυχοπαθων" στην ιστορια του κινηματογγραφου. Ο Φαινς με τη στολη των SS και τον τροπο που μιλουσε και περπατουσε θυμιζε τοσο πολυ στον Γκοεθ με αποτελεσμα η Μιλα Πφεφεμπεργκ, μια εκ των θυματων που επεζησαν τα γεγονοτα, οταν παρευρεθηκε στα γυρισματα της ταινιας και αντικρυσε τον Φαινς, επαθε κριση πανικου.
Τον Ιτζακ Στερν ενσαρκωσε ο Μπεν Κινγκσλευ, βραβευμενος με οσκαρ για την ερμηνεια του Μαχατμα Γκαντι, στην ομονυμη του 1982.
Οι περισσοτεροι των κομπαρσων ηταν Πολλωνοι και Ισραηλινοι ηθοποιοι διαλεγμενοι ειδικα για τα ανατολικοευρωπαικα τους χαρακτηριστικα. Αρκετοι απο τους Γερμανους ηθοποιους που φορεσαν την στολη των SS ηταν αρχικα αρκετα διστακτικοι, ωστόσο στο τελος αναθεωρησαν ευχαριστωντας τον Σπιλμπεργκ για την καθαρτικη αυτη εμπειρια που τους δόθηκε.
O Ρειφ Φαινς στον ρολο του αξιωματικου των SS Αμον Γκοεθ
Η ταινια γυριστηκε την ανοιξη του 1993 στην Κρακοβια στην Πολωνια στα μερη που ελαβαν χωρα τα πραγματικα γεγονοτα. Το στρατοπαιδο συγκεντρωσης Plaszow αναγκαστηκαν να το ξαναστησουν απο την αρχη στο ιδιο μερος σε πραγματικη κλιμακα. Στο συνεργειο απαγορευτηκε η εισοδος στο Αουσβιτς πραγμα που τους οδηγησε στο να χτισουν μια ρεπλικα του στρατοπαιδου ακριβως απ εξω. Κατα τον Σπιλμπεργκ ηταν σημαντικό οι τοποθεσίες να ειναι οι πραγματικές.
Κατα την διαρκεια των γυρισματων το συνεργειο και οι ηθοποιοι δεχτηκαν αντισημιτικες επιθεσεις απο ομαδες Νεο-Ναζι με απειλες κατα ηθοποιων και συντελεστων αλλα και με φραστικες επιθεσεις γραμμενες με σπρει σε τοιχους στο μερος των γυρισματων.
Ο Σπιλμπεργκ ενιωθε πολυ τεντωμενος ψυχολογικα. Λυπημενος και ταυτοχρονα οργισμενος. Η μονη του αποδραση απο τη συναισθηματικη φορτιση ηταν ενα ξαφνικο τηλεφωνημα απο το Ρομπιν Γουιλιαμς οπου του ελεγε διαφορα ανεκδοτα για να του ανεβασει την διαθεση και τα απογευματα οταν δεν ηταν στα πλατό, αλλα στο σκοτεινο δωματιο οπου δουλευε πανω στο μονταζ του Jurassic Park, το οποιο θα εκανε την πρεμιερα του στις 9 Ιουνιου 1993.
Η αποφαση του Σπιλμπεργκ να γυριστει η ταινια σε ασπρομαυρο φιλμ ητανε κατι που δεν ηθελε η Universal αλλα οπως ελεγε ο ιδιος μονο ετσι μπορουσε να αποδωσει σωστα την αισθηση ντοκιμαντερ που ο ιδιος ηθελε. Σην εικονοληψια αφαιρεσε ολα τα εκ του ασφαλους μεσα και προτιμησε ενα πιο ντοκιμαντεριστικο τροπο με καμερες χειρος, κατι που αλλωστε ηθελε απο παντα και κατα τον ιδιο θα ητανε και ενας φορος τιμης στην κινηματογραφιση ενος απο τους αγαπημενους του σκηνοθετες, του Ντειβιντ Λιν. Ο τοτε διευθυντής της Universal Τομ Πολοκ ζητησε απο τον Σπιλμπεργκ να γυρισει την ταινια σε εγχρωμο αρνητικο για να μπορεσουν αργοτερα οταν θα κυκλοφορουσε σε βιντεοκασσετα, να βαλουνε χρωμα, κατι που εν τελη ο Σπιλμπεργκ αρνηθηκε κατηγορηματικα.
Το δε εκπληκτικο soundtrack της ταινιας υπογραφει (ποιος αλλος?!!) ο Τζον Γουιλιαμς.
Η ταινια αδιαμφισβήτητα εξερευνα τη σχεση μεταξυ καλου και κακου και πως το ενα τρεφεται απο το αλλο και ακομα πως το επηρεάζει σχεδον εμφανεστατα μεσα απο την σχεση του Σιντλερ και του Γκοεθ. Κατα τον Σπιλμπεργκ το ολokαυτωμα ηταν ζωη χωρις χρωμα γι αυτο και η ταινια επρεπε να ειναι ασπρομαυρη. H αρχικη έγχρωμη σκηνη με τα κερια οπου εκτελείτε η ιεροτελεστια του Σαββάτου (Shabbat), οταν πια φτανουν στο τελος τους και σβυνουν, γινεται απο εγχρωμη ασπρομαυρη και ο καπνος που χανεται συμβολιζει τα θυματα του Αουσβιτς στα κρεματορια.
Το κοριτσακι με το κοκκινο παλτο που τρεχει πανικόβλητο κατα την διαρκεια της εκαθαρισης στο γκετο της Κρακοβιας ειναι μια απο τις πιο χαρακτηριστηκες στιγμες της ταινιας. Λιγο αργοτερα, το βλεπουμε νεκρο και το αναγνωριζουμε μοναχα απο το κοκκινο παλτο μιας και οτιδηποτε αλλο ειναι ασπρομαυρο. Αυτο κατα τον Σπιλμπεργκ συμβολιζει την γνωση που ειχαν για το ολοκαυτωμα τα υψηλόβαθμα στελεχη της Αμερικανικης κυβερνησης και ομως δεν εκαναν κατι για να το εμποδιζουν. Κατα μια αλλη θεωρια συμβολιζει το αιμα των Εβραιων που θυσιαστηκαν στην φρικη του ολοκαυτωματος.
Ο Σπιλμπερκ ειχε ζητησει απο την τοτε τριων ετων Ολιβια Νταμπροσκα (κοριτσακι με το κοκκινο παλτο) να μην δει την ταινια μεχρι να μεγαλωσει αρκετα. Την ειδε λιγο πριν την εφηβεια και της στοίχισε ψυχολογικα. Έκρυβε για χρονια απο φιλους και γνωστους αυτη της την εμπειρια.
Επισης μια απο τις συμαντικες ηθικα σκηνες ειναι η διαβόητη σκηνη στα ντουζ οπου καταληγει ενας αμφιλεγομενος συναισθηματικος χειμμαρος με την ενταση να κορυφώνεται την στιγμη που ανοιγουν τα ντουζ, Ειτε καποιοι νιωθουν εξαπατημενοι ειτε ικανοποιημενοι ειναι ενας παρα πολυ καλος παραλληρισμος του Σπιλμπεργκ για να παιξει με τα νευρα σου και να σε κανει να αναρωτηθεις μολις κορυφωθει η σκηνη τι ηταν αυτο που θα ηθελες πραγματικα να δεις εκει και αν θα σε κανει νιωσεις αρρωστος και μισανθρωπος η απλα ικανοποιημενος με το αποτελεσμα.
Η μικρη Ολιβια Νταμπρασκα ξεχωριζει στον ρολο
του μικρου κοριτσιου με το κοκκινο παλτο
Τα αποτελεσματα μετα την πρεμιερα ηταν θριαμβευτικα. Ο Ρομπερτ Εμπερ εγραψε "εκπληκτικες ερμηνειες, αρτια σκηνοθεσια, σεναριο και κινηματογραφηση". Η προβολη της στη Γερμανια δημιουργησε κυματα συζητησης για την ανεχτικοτητα στον Νεο-Ναζισμο ενω ο Λεοναρντ Μαλτιν εγραψε οτι η ερμηνεια του Φαινς ηταν πολυ σκοτεινη αλλα ταυτοχρονα πραγματικη και οτι δεν ειχε ξαναδει κατι αντιστοιχο. Η ταινια δεχτηκε και αρνητικα σχολια λεγοντας οτι παρουσιαζε τον μεσο Εβραιο συμφωνα με τα στερεότυπα της εποχης δηλαδη να τους θελει να νοιάζονται αποκλειστικα και μονο για το χρημα και τις συναλαγες στην μαυρη αγορα ενω για αλλους, σκηνες οπως η εκκαθαριση του Γκετο της Κρακοβιας ειναι αποτυπωμενη με τετοιο τροπο που ποτε δεν ειχε αποτυπωθει στο παρελθον απο το Χολιγουντ. Ηταν μια ταινια για τη μνημη των θυματων του ολοκαυτωματος και οχι για την φρικη του ολοκαυτωματος. και αυτο ειναι κατι που φαινεται στην τελευταια σκηνη της ταινιας οπου οι πραγματικοι επιζοντες του Σιντλερ περπατανε χερι χερι με τους ηθοποιους που τους ενσαρκωσαν στη ταινια αφηνωντας απο μια πετρα ο καθενας στον ταφο του Σιντλερ.
Ο Πολανσκι ειπε οτι χαρη στην αντικειμενικοτητα του, ο Σπιλμπεργκ καταφερε να θριαμβευσει κ οτι ποτε δε θα καταφερνε να την κανει ο ιδιος τοσο καλη. Ο Στανλει Κιουμπρικ μολις ειδε τη Λιστα του Σιντλερ εγκατελειψε το δικο του προτζεκτ που ετοιμαζε για το ολοκαυτωμα. Μια ταινια που θα ειχε το ονομα Aryan Pappers, λεγοντας οτι "η λιστα του Σιντλερ ειναι μια αξιοπρεπη ταινια για το ολοκαυτωμα". Ο Γκονταρ κατηγορησε τον Σπιλμπεργκ οτι εκανε κερδος απο μια τραγωδια πραγμα αναληθές διοτι ο Σπιλμπεργκ δε πληρωθηκε απο την παραγωγη με δικια του αποφαση. Επισης ο Μαικλ Χανεκε κριτίκαρε την σκηνη στα ντουζ λεγωντας οτι θα μπορουσε να παιξει ενα τετοιο παιχνιδι μονο με ενα αφελες αμερικανικο κοινο μολονοτι ηταν σωστο το twist της σκηνης. Οι εν ζωη Εβραιοι του Σιντλερ σχολιασαν οτι η ταινια δεν ειχε αποκλιση και μυθοπλασια απο τα πραγματικα γεγονοτα.
H ταινια απεσπασε 7 οσκαρ απο τα 12 συνολικα που της προταθηκαν μεταξυ αυτων τα καλυτερης ταινιας, σκηνοθεσιας και μουσικης.
Γυναικες Εβραιες παραταγμενες στη σειρα στην εισοδο του Αουσβιτς
Η σταχτη απο τα κρεματορια πεφτει πανω τους σα χιονι
Για το τελος η κληρονομια που αφηνει πισω του η Λιστα του Σιντλερ ειναι τεραστια. Ο Σπιλμπεργκ υπέγραψε ενα σημαντικο εργο το οποιο θα παραμενει επικαιρο για παντα και ποσο μαλλον στις δυσοίωνες εποχες που διανυουμε απο την ανοδο της ακροδεξιας στην Ευρωπη μεχρι την εκλογη Τραμπ στην Αμερικη, δειχνοντας μας κατι που δε πρεπει να κανει ποτε ο ανθρωπος: Να ξεχνα την ιστορια του, αλλιως ειναι καταδικασμενος να την ξαναζησει,
"Hμουν αποφασισμενος να κανω οτι περνουσε απο το χερι μου,
για να νικησω το συστημα" - Οσκαρ Σιντλερ
Τromero Teoulini